Należy podkreślić, iż szczegółowa analiza katastrofy na Odrze wciąż trwa. Jednakże, IGB udało się wykazać, że nie było to zjawisko naturalne, lecz problem spowodowany przez człowieka: głównym winowajcą był masowy zakwit toksycznych słonawolubnych glonów - Prymnesium parvum. Ustaliliśmy, że nadmierne stężenie soli spowodowane zrzutami przemysłowymi stworzyło sztuczne siedlisko dla powyższego gatunku. "W Odrze, produkujący toksyny glon Prymnesium parvum rozmnożył się w stopniu, jakiego według mojej wiedzy nigdy wcześniej nie obserwowano w naszych wodach" - wyjaśnił ekspert ds. glonów Jan Köhler. Wysokie stężenie substancji odżywczych w wodzie (również spowodowane przez działalność człowieka), wysokie temperatury, częściowe spiętrzenie i niski przepływ wody w Odrze spowodowany długotrwałą suszą również zapewnił idealne warunki dla rozwoju toksycznych glonów.
Toksyna wytwarzana przez Prymnesium parvum doprowadziła w sierpniu do masowej śmierci ryb, małży i ślimaków wodnych. Teraz biomasa martwych zwierząt jest rozkładana przez bakterie. Proces ten może prowadzić do skrajnego braku tlenu, co z kolei powoduje błędne koło i dodatkowe śnięcie ryb w dole rzeki, co można obecnie obserwować na różnych odcinkach Odry oraz w jej cofce.
Rozwiązania prośrodowiskowe: zmniejszenie czynników stresowych i powstrzymanie prac inżynieryjnych na Odrze
Do katastrofy ekologicznej doszło w wyniku działania kilku czynników stresowych, z których wszystkie były spowodowane działalnością człowieka. Te czynniki miały katastrofalny wpływ na Odrę również dlatego, że wcześniejsze działania gospodarcze zmniejszyły naturalną odporność rzeki na zmiany hydrologiczne i klimatyczne. "Katastrofę rzeki Odry postrzegamy jako zdarzenie wieloprzyczynowe, spowodowane przez człowieka. W przeszłości często zdarzały się przypadki zwiększonego zasolenia spowodowane zanieczyszczeniami przemysłowymi w górnym biegu Odry, nie powodujące jednak tak masowych zakwitów glonów. Wydaje się jednak, że obecnie panujące warunki w rzece uległy zmianie. Jeśli poziom zasolenia nie zmniejszy się i nadal będziemy mieli do czynienia z anomalnie gorącymi i suchymi latami, które są konsekwencją zmian klimatycznych, to w przyszłości może dojść ponownie do tak masowego rozwoju toksycznych glonów" - podkreśla naukowiec IGB Tobias Goldhammer.
W następstwie katastrofy na Odrze, z naukowego punktu widzenia kluczowa jest zatem ochrona i renaturyzacja rzeki i jej pozostałych, półnaturalnych siedlisk - zamiast wdrażania dalszej regulacji rzeki za pomocą dodatkowych środków inżynierii rzecznej. IGB ostrzegało już w poprzednim biuletynie, opublikowanym w 2020 roku, o ekologicznych zagrożeniach związanych z przekształcaniem Odry.
Obecnie badacze IGB ponownie zalecają rewizję projektu infrastrukturalnego po obu stronach rzeki. Ponadto należy podjąć dalsze środki w celu ustabilizowania ekosystemu Odry i zapewnienia jego zrównoważonego wykorzystania w przyszłości. "Przyszłość Odry i jej dzikiej przyrody będzie zależała od tego, czy decydenci i władze zdecydują się na wzmocnienie naturalnej odporności ekosystemu" - podkreślił biolog IGB Jörn Geßner. Christian Wolter, ichtiolog z IGB, zgodza się, że przywrócenie naturalnego charakteru rzeki jest najlepszym sposobem zapobiegania kryzysowi: "Oprócz tego, że są niezbędną podstawą egzystencji ludzkości, nienaruszone krajobrazy rzeczne są centrami różnorodności biologicznej". Ponadto, naukowiec dodaje, iż: "Aby wspierać ich odporność i adaptację do zmian klimatycznych, należy przywrócić naturalne procesy ochrony przeciwpowodziowej oraz retencji wody w krajobrazie, a także ograniczyć lub złagodzić ingerencje działalności człowieka tam, gdzie to możliwe".
Badacze sformułowali sześć naukowych zaleceń dotyczących działań zaradczych ws. katastrofy na rzece Odrze, wyjaśnionych bardziej szczegółowo w najnowszym biuletynie IGB:
- Należy zaprzestać prac inżynieryjnych w celu pogłębienia i regulacji Odry.
- Należy ograniczyć emisję zanieczyszczeń do rzeki poprzez obniżenie wartości progowych i ograniczenie wykorzystania wód chłodzących.
- Główne koryto rzeki powinno zostać zrenaturyzowane i połączone z jego starorzeczami oraz dopływami.
- Nie powinno się prowadzić zarybień gatunkami obcymi.
- Koordynacja międzynarodowej gospodarki wodnej musi zostać zintensyfikowana.
- Należy rozbudować cyfrowy system monitorowania rzeki, z którego dane będą publiczne i ogólnodostępne.
Biuletyn IGB zatytułowany "Przyszłość rzeki Odry: naukowe zalecenia dotyczące działań w następstwie katastrofy ekologicznej spowodowanej przez człowieka" można bezpłatnie pobrać ze strony internetowej IGB i udostępniać.
Ponadto szczegółowy dokument towarzyszący biuletynowi IGB zawiera konkretne propozycje rewitalizacji poszczególnych odcinków Odry. Dokument ten można również bezpłatnie pobrać (dokument opublikowany w języku niemieckim).
~
Autorzy tekstu reprezentujący IGB są do dyspozycji w celu szczegółowej wymiany informacji z decydentami, władzami i stowarzyszeniami.
